Etkileyici Bir Hastalık : Orak Hücreli Anemi

Öncelikle belirtmek istiyorum, hastalığın her türlüsü kötüdür ve çekilmezdir. Bu yazımda bahsetmek istediğim etkileyici olan şey, evrimsel süreçte orak hücreli anemi hastalığının ortaya çıkışıdır. Tüm hastalık sahiplerine geçmiş olsun diliyorum.

Alyuvarlarımız; havadan aldığımız oksijeni, içinde bulundurduğu hemoglobin molekülüne bağlayarak vücut hücre ve dokularımıza taşıyan kan hücreleridir. Alyuvarlar, olgunlaştıklarında daha fazla oksijen taşıyabilmek hariç tüm organellerini sindirirler (ribozomu bile!).

Orak hücreli anemi, normalde tavla pulu şeklinde olan alyuvarlarımızın orak şeklini alması şeklinde oluşan bir bozukluktur.

Dişi Anofel türü sineklerde bulunan bir protista türü olan Plazmodium malariae, sporla üreyen ökaryotik bir tek hücrelidir. Spor hücreleri, gelişme evresini tamamlarken olgun alyuvarların içine sığınırlar. İşin kötü tarafı, eğer bu durum oluşursa, yani eğer Plazmodium malariae protistini taşıyan bir dişi Anofel beni ısırırsa ve sporlar benim alyuvarlarıma girerse, maalesef ki artık sıtmayımdır. Çünkü bu sporlar insanda sıtma hastalığına sebep olur.

Sıradan bir günde, bir memelinin DNA’sı kendini eşlerken bir mutasyona uğradı ve alyuvarlarında şekil değişikliği gözlendi. Sıradan bir evrim örneği. Eğer bu yeni alyuvar tipi, toplumda mevcut olandan daha avantajlıysa doğal seçilimi kazanıp toplumdaki frekansını artırabilirdi. Öyle de oldu.

Ancak… Burada bir sıkıntı yok mu? Orak hücreli anemi bir şekilde nasıl avantajlı oldu ki? Normal bir alyuvar sırf daha fazla oksijen taşımak için içindeki her şeyi sindirmeyi bile göze alırken, hacmini genişletmeye çalışırken; hacmi küçülmüş olan orak şeklinde bir alyuvar hücresi nasıl avantajlı konuma geçmiş olabilir ki?

İşin etkilendiğim kısmı tam da burası. Orak şeklindeki alyuvarlara Plazmodium malariae sporları giremiyor! Yani orak hücreli anemi hastaları sıtma olmazlar!

Tabi ki orak şeklindeki alyuvarlar yanında sıkıntılar da getirdi. Örneğin yüksek yerlere çıkınca acı duymak, yeterince oksijen taşınamadığından yoğun egzersiz sonrası daralma, kansızlık; orak şeklindeki alyuvarların getirdiği dezavantajlardır.

Ancak bu mutasyonun dünya üzerinde sıtma pandemisi olduğu bir döneme denk geldiğini hayal edersek aslında gayet avantajlı bir ihtimal gibi duruyor. Biraz acı çekerek ve biraz daralmayı göze alarak ölümcül sıtmadan kurtulmak? Gayet cazip.