Hepimiz bazen zamanda yolculuk yapıp, bazı olayları izlemek, bu olaylarda bulunmak istemez miyiz? Bugün sizlerle 19.yy Rusya’sına gideceğiz ama gördüklerimiz belki de hayal ettiğimizden çok daha farklı olacak. Karanlık bir Ortodoks kilisesinde toplanmış insanlara ve bir evliliğe şahit oluyoruz. Güzeller güzeli bir genç kızın etrafına saçtığı ışıltıyı görmemek mümkün değil, bunun yanında etrafa karanlık bir enerji yayan yaşlı bir figüre rastlıyoruz. Biraz daha inceleyince bunların gelin ve damat olduğunu anlamak mümkün. Evet ünlü realist ressam Vasili Pukirev’in yaptığı “The Unequal Marriage” yani Türkçe ismiyle “Eşit Olmayan Evlilik” tablosundan bahsediyorum. Tablonun hikayesine ve detaylarına girmeden önce Vasili Pukirev kimdir kısaca tanımaya çalışalım.
Vasili Pukirev
Vasili Pukirev, 13 Haziran 1832 yılında köylü bir ailenin çocuğu olarak Rusya’da dünyaya geldi. Köylü bir ailede doğmasına rağmen ilerleyen yıllarda profesyonel bir ressam ve akademisyen olacaktı.
Gençliğinde bile Pukirev, çizim için özel bir coşku gösterdi ve Mogilev’deki ikon ressamından zanaat öğrenmeye başladı. Öğretmenin çok başarılı olduğu söylenemezdi ve Pukirev’in ilk kez evden uzakta olması da öğrenmeyi zorlaştıyordu ancak tüm zorlukların üstesinden gelerek sanatsal yeteneklerini yorulmadan geliştirmeye devam etti. Şans eseri, Sergey Zaryanko ve Apollon Mokritsky başkanlığında 1847’den 1858’e kadar okuduğu Moskova Resim, Heykel ve Mimarlık Okulu’na (MSPSA) kaydolmayı başardı. Oldukça başarılı bir öğrenciydi: 1850’de liselerde çizim yapma hakkını aldı. 1855’te portre çalışmaları için küçük bir gümüş madalya, portre resminde “sınıf dışı bir sanatçı” unvanını aldı ve mezun olduktan sonra 1858’de başka bir unvan kazandı-“özgür sanatçı”. 1860 yılında, yirmi sekiz yaşındaki Vasili Pukirev, “Kız” başlıklı büyük bir portre taslağı için tarihi ve portre ressamı statüsüne layık görüldü.
Bir yıl sonra, sanatçıya Myasnitskaya Caddesi’ndeki Resim, Heykel ve Mimarlık Okulu’nun etrafında bir daire verildi. Aynı zamanda Vasili Pukirev, sağlık nedenleriyle öğretimden vazgeçmek zorunda kaldığı 1873 yılına kadar bu okulda öğretmenlik yaptı.
Sanatçı esas olarak tür resimlerinde çalıştı, portreler için komisyon aldı ve ikon resminin yanı sıra dini resimlerde de elini denedi ancak bu eserler halk veya sanat eleştirmenleri üzerinde güçlü bir etki yaratmadı. Pukirev, Rus sanatında parlak, canlı ama sınırlı bir iz bıraksa da sanatçının kariyeri oldukça iyi gidiyordu. Hayatı hakkında çok bilgiye sahip olamasak da köylü bir aileden gelen birisi için Moskova Resim, Heykel ve Mimarlık Okulu’na girmek, daha sonra akademisyen statüsünü almak büyük bir başarıydı. Bu başarılı hayatına rağmen 1890 yılında fakirlikten hayatına veda ettiğini de belirtelim.
Ressam Pukirev’in, kadın haklarını savunarak haksızlığa maruz bırakılan kadınlara karşı halkı vicdani duygulara davet etmek ve uyandırmayı amaçlayan faaliyetleri olmuştur. Eserlerinin hemen hemen hepsi de sosyal içerikli çalışmalardır. Biz ise bugün ona ününü veren tablodan bahsedeceğiz yani “Eşit Olmayan Evlilik”
Ana Karakterlere Detaylı Bir Bakış
Öncelikle incelemeyi yazmadan önce bu tablonun şu an bile tam anlamıyla çözülemediğini belirtmek gerekir. Tabloyu analiz etmeye başlarken mürekkeplerin titrek alanına giriyoruz. Resmin ortasında duran kız kim? Peki ya onun hemen arkasında ellerini bağlamış ve damada kin dolu bakan adam? Damadın arkasındaki meraklı gözler, arada kalmış ve damadın gözlerine bakan yaşlı kadın ya da gözlerini bize yani izleyiciye doğrultan adam kim? Hadi hep birlikte inceleyelim.
Çaresizce elini, yüzüğü takmayı sabırsızlıkla bekleyen rahibe uzatan üzgün ve genç bir gelin gözümüze batıyor. Hemen yanında ise kıyafetinin üzerinde nişanlar bulunan, elinde mum tutan bir adama rastlıyoruz. Bu bir düğün! Mutlu bir düğün olmadığını anlamamız uzun sürmüyor, karakterler karanlık bir kilisede tasvir edilmişler.
Kız tıpkı gerçek bir çiçek gibi; Pukirev genç kızın hassasiyetini, çaresizliğini ve kırılganlığını iletmeyi mucizevi bir şekilde başarmış. Genç kızlığa yeni erişen bir çocuğa benziyor. Görünüşünde gençliğin verdiği bir cazibeye sahip, güzel oval bir yüzü, küçük dudakları, ipeksi bir parlaklığa sahip açık kahverengi saçları var. Dantel, şeffaf duvak ile bir gelinlik içinde, özellikle endişeli ve çekici görünüyor. Gelin yuvarlak ve yumuşak vuruşlarla çizilmiş. Yüzü, omuzları ve elbisesi ile bu sahnenin en parlak unsuru olduğunu görebiliyoruz. Yüzündeki üzüntüyü görmemek mümkün değil hatta biraz dikkatli incelediğimizde gözleri kızarmış, şişmiş durumda ve bize sanki günlerce ağlamış izlenimini veriyor.
Damat figürüne baktığımızda aksine daha açılı, düz vuruşlarla çizildiğini; gelinin cazibesinin solmaya mahkum olduğunu, sertliği ve atmosferi sembolize ettiğini anlıyoruz. Yüzdeki derin kırışıklıklar, gevşek cilt, sıkıca kenetlenmiş yaka yani her şey memurun duygusuz bir insan olduğunu gösteriyor. Gelinin gözyaşlarını umursamıyor. Başını ona çevirmeden, damat sadece bir fısıltıyla hoşnutsuzluğunu ifade edercesine duruyor. Aslen bir evlilikten ziyade, satış sözleşmesine tanık oluyoruz ve mevcut olan herkes bu suça katılıyor: kızın ebeveynleri ya da yaldızlı elbiseli şişman bir rahip, yaşlı damadın kendisi…
Yaşlı damadın elinde tuttuğu mum ise bir kuzey geleneğidir diyebiliriz. Gelin düğünden önce damada bu mumu verir, mum ‘umudun’ ve ‘her şeyi gören tanrının’ bir sembolü olarak kullanılmaktadır.
Yan Karakterler
Tabloyu daha iyi anlayabilmek için biraz da misafirlere göz atalım. Damadın solunda, yaşına göre komik duran bir saç aksesuarına sahip yaşlı kadın gözümüze batıyor. Sanat eleştirmeni ve Tretyakov Galerisi’nin ortağı Liudmila Polozova, resme kasvetli bir hava veren bu yaşlı kadının damadın önceki eşi olduğunu öne sürüyor. Kadının arkasında bulunan adamlar ise büyük bir ilgi ile kızın yüzüğünü görmeye çalışıyorlar.
Gelinin arkasındaki erkek figürü de -kollarını bağlayan görkemli, kasvetli, genç ve yakışıklı bir adam – dikkat çekiyor. Fark ettiyseniz bu figürün görünüşü ressama çok benziyor. Ya bu tablo otobiyografik nitelikte ise? Ve onun yanında izleyiciye bakan bir kişi daha var – tabloya baktığımda benim en çok dikkatimi çeken figürlerden-. Gözlerinde, neler olup bittiğine dair bir anlayış ve bu eylemin kurbanları için derin bir sempati sezebiliyoruz. Bazıları bu figürün Peter Shmelkov olduğunu söylüyor – Purikev’in Moskova Resim, Heykel ve Mimarlık Okulu’ndan arkadaşı.
Belki de bu resmin taşıdığı otobiyografik nitelik, böyle hızlı hızlı boyanmasına, Vasili’nin 1863 yılında Sonbahar sergisinde yayınlanan tablosunun başarısından zevk almak yerine alelacele yurt dışına gitmesine neden olmuştur.
Tablonun Arkasındaki Hikaye
Aslına bakarsanız Tretyakov Galerisi’nde bu tabloya ait bir eskiz daha yer alıyor ve bu eskizde de gelinin arkasında kolları bağlı kızgın bir figür var ancak bu figür farklı biri! Söylenene göre Vasili’nin, Sergei Varentsov adında bir arkadaşı vardı. Sergei, kendisiyle aynı kesimden olan Sofia Rybnikova’ya aşıktı ancak Sofia -kendi rızası ya da ailesinden etkilenerek- başka bir erkeği tercih etti ve Andrei Karzinkin ile evlendi. Andrei, Varentsov’dan gerçekten daha zengin ve gelinden yaşlıydı ama resimdeki adamın gerçek bir örneği olacak kadar yaşlı değildi. Varentsov ve Karzinkin’in aileleri arasında birtakım bağlar bulunduğundan, Sergei düğünde şahit olmanın “onurunu” reddedemedi. Bu yüzden bu eskizde gelinin arkasında tasvir edilmişti.
Görünüşe göre Sergei Varentsov çok acı çekti, duygularını arkadaşıyla paylaştı ve bu resmin yaratılmasına neden oldu ama bir süre sonra tutkular azaldı ve Varentsov başka bir kadınla evlenme kararı verdi. Pukirev’in, önceki sevgisinin neden olduğu acılarını sonsuzlaştırmaya karar verdiğini öğrenen Varentsov, buna izin vermedi. Sonuç olarak, Vasili Pukirev, çalışmayı değiştirdi. Arkadaşının travması çoktan unutulduğundan ve sanatçının kendisi de benzer bir hikaye yaşadığından (o zamanlar yaygın bir durumdu), genç gelinin arkasına kendini boyadı.
Tablonun Bıraktığı Etki ve Sonrası
33 yaşındayken bu tabloyu çizen Pukirev, Akademik sergide (1862) “Eşit Olmayan Evlilik” resminin ortaya çıkmasından sonra, Rusya’nın tamamında konuşulmaya başlandı. Bu başarılı çalışma halkın dikkatini çekti ve basında tutkulu bir tartışmaya yol açtı. Birçok eleştirmen resmin gerçeği yansıtmadığını, bu genç kızların yaşlı bürokratlar ile isteyerek evlendiklerini iddia ediyor. Yaşlı olan figür yerine genç bir damadın konulmasının daha doğru olacağını iddia edenler de var.
Ancak eleştirmenler ne derlerse desinler bu resmin o dönemki bazı yaşlı bürokratların keyfini kaçırdığını biliyoruz. Hatta en az birinin, genç bir kızla evlenmekten vazgeçtiğini açıkça iddia edebiliriz. (*) Bu tartışmalar devam ederken resim 1867’de Paris’te sergilenmek ve ününü kazanmak üzere yola çıkıyor. Rus bir zengin tarafından satın alındıktan sonra Tretyakov Galerisi’nde sergilenmeye başlanıyor.
Her ne kadar bu eserin doğruluğu Rusya’da tartışmalara yol açmış olsa da, bizler bu resmin doğru olduğunu -yalnızca Rusya için değil tüm dünya için- ne yazık ki biliyoruz. Umarım ilerleyen yüzyıllarda böyle tablolara denk gelmek zorunda kalmayız ve bizler için bu eserler yalnızca geçmişteki sorunları eleştirmek için yapılmış tablolar olarak kalır. Bir önceki yazımı okumak için buraya tıklayabilirsiniz. Bir dahaki yazımızda görüşmek üzere, sağlıcakla kalın…
Bir cevap yazın